Glottochronologia i rozpad języka

Glottochronologia – lub leksykostatystyka to metoda przybliżonego określania czasu rozpadu prajęzyka danej rodziny językowej na odrębne języki. Metodę tą opracował amerykański językoznawca Morris Swadesh ( 1909-1967) w latach pięćdziesiątych naszego wieku. Metoda wynika z obserwacji, że im dłużej upływa od czasu w którym pochodzące od wspólnego przodka języki tej samej rodziny oddzieliły się od siebie, tym większe jest ich zróżnicowanie.

Metoda opiera się na założeniu, że w wypadku podstawowego zasobu słów czasowy współczynnik zmiany jest względnie stały. Pomysł Swadesha był próbą uszczegółowienia podejścia, które w językoznawstwie ma duże tradycje .  Zestawiono listę 100 wyrazów, które mogłyby być pomocne nie tylko przy ustalaniu związków między poszczególnymi językami, ale także służyć oszacowaniu upływu czasu.

Glottochronologia jako metoda

Polega na tym, iż w obu badanych językach szuka się słowa, które najbardziej odpowiadają pod względem znaczeniowym pojęciom z listy diagnostycznej, a następnie wynotowuje się pary wyrazów pokrewnych. Wyrazy pokrewne to te które pochodzą od tego samego słowa we wspólnym prajęzyku. Jeśli tych wyrazów nie można znaleźć to oznacza iż pierwotne słowo zanikło albo zmieniło swoje znaczenie. Na podstawie  ilości wyrazów pokrewnych ustala się czas, który upłynął od oddzielenia się wyrazów od siebie.

Standardowy wskaźnik retencji słowa , zwany również “retencją leksykalną”, odnosi się do procentu słów, które są zachowywane w pamięci po nauce lub ekspozycji na nowy materiał.  Wskaźnik ten obliczono na podstawie średniej z rzeczywistych danych dotyczących 13 par języków. Dla listy 100 słów otrzymano średni wynik retencji – 86% na tysiąclecie. Metoda ta jednak ma zasadniczą wadę, a mianowicie taką iż trudno wskazać jakiekolwiek uzasadnienie, że utrata słów przez języki odbywa się stale z tą samą prędkością nawet w dziedzinach gdzie słownictwo nie jest tak podatne na wpływy kultury.

Kluczowe informacje o Liście Swadesha:

1. 1. Lista zawiera słowa, które są uznawane za podstawowe w każdym języku, takie jak terminy dotyczące części ciała, relacji rodzinnych, podstawowych czynności, zwierząt, liczb i elementów przyrody.
   2. Słowa na liście są wybierane tak, aby miały jak najmniejszą szansę na pożyczki z innych języków i były częścią podstawowego słownictwa większości kultur i języków.
   3.  Istnieją różne wersje listy Swadesha, zawierające od 100 do 215 słów. Najczęściej używane są listy 100- i 200-wyrazowe.
   4. 

Przykładowe 30 słów z 100 wyrazowej Listy Swadesha :

1. Ja
2. Ty
3. On/ona
4. My
5. Wy
6. Oni
7. To
8. Tamten
9. Kto
10. Co
11. Nie
12. Wszystko
13. Wiele
14. Trochę
15. Mężczyzna
16. Kobieta
17. Dziecko
18. Matka
19. Ojciec
20. Zwierzę
21. Pies
22. Ryba
23. Ptak
24. Drzewo
25. Nasiono
26. Liść
27. Korzeń
28. Kora
29. Kwiat
30. Trawa